«Համայնքներում վտանգված է գրադարանային գործունեությունը»

Վերջին տարիներին գրադարանային ոլորտում առկա խնդիրների ու ձեռքբերումների մասին զրուցել ենք մշակույթի նախարարության մշակութային ժառանգության վարչության գրադարանային ոլորտի գլխավոր մասնագետ ՆԱԶԻԿ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆԻ հետ:

Նախարարության ենթակայությամբ գործում է 12 գրադարան` 10 մարզային, 2 ազգային` Հայաստանի ազգային և Խնկո Ապոր անվան ազգային մանկական գրադարանները:

-Տիկին Հովասափյան, ինչպե՞ս և ի՞նչ սկզբունքով են գրադարանները համալրվում այս կամ այն գրքով:
-Գրադարանի գործունեության կարևոր պայմաններից մեկը համալրման անընդհատությունն է: Համալրման հիմնական սկզբունքը ընթերցողական պահանջմունքով ձևավորված գրքերի ձեռքբերումն է, նաև նոր հրատարակված գրքերով գրադարանի համալրումը: Ընթերցողների մի մեծ խումբ հիմնականում պահանջ ունի նոր հրատարակված գրքերի: Որքան ճիշտ է համալրված գրադարանը, այնքան ապահովված է գրադարանի ընթերցողը:
-Որքան գիտեմ՝ նոր հրատարակված ամեն գրքից ¥նաև մամուլը¤ պետք է մեկական օրինակ տրամադրվի Ազգային գրադարանին:
-Այո, հիմնականում օրենսդրությամբ ամրագրված է հրատարակչի կամ այլ պատասխանատու անձանց պարտականությունը՝ փաստաթղթի պարտադիր օրինակի պահպանությունն իրականացնելու, ինչպես նաև հանրային օգտագործումն ապահովելու նպատակով լիազորված ազգային մարմիններին ¥հատկացնել հրատարակված փաստաթղթի մեկ կամ ավելի օրինակ): Թեև յուրաքանչյուր երկրում մոտեցումն այս հարցի առնչությամբ տարբեր է՝ կախված տվյալ պետության առանձնահատկություններից, այնուամենայնիվ փաստաթղթերի պարտադիր օրինակի պահպանման և փոխանցման վայր, սովորաբար, հանդիսանում են պետությունների ազգային գրադարանները (Ֆրանսիա, Չինաստան, Էստոնիա, Լիտվա, Մեծ Բրիտանիա, Ռուսաստանի Դաշնություն, Վրաստան, Հայաստան և այլն), պառլամենտական գրադարանները (ԱՄՆ, Ճապոնիա), ազգային արխիվները, ինչպես նաև, առանձին դեպքերում, պետական համալսարանների գրադարանները: Բոլոր երկրներում, ավանդաբար, նախատեսվում է առնվազն 2 օրինակի հատկացում ազգային գրադարաններին:
Նոր նախագծով Հայաստանի ազգային գրադարանն է պարտադիր օրինակներ ստացողն ու պարտադիր օրինակի մատենագիտական նկարագրության, գրացուցակներում դրա ներառման, օգտագործման և պահպանության գործառույթներ իրականացնողը: Հրատարակիչը, սկսած առաջին խմբաքանակի պատրաստման պահից, 10-օրյա ժամկետում պարտավոր է փոխանցել «Հայաստանի ազգային գրադարան» պետական ոչառևտրային կազմակերպությանը հրատարակված փաստաթղթերի պարտադիր օրինակները: Այժմ շրջանառվում է այս ոլորտը կարգավորող օրենսդրության մեջ փոփոխությունների նախագիծը, որի համաձայն, Ազգային գրադարանին կտրամադրվի 2-ից, իսկ սահմանափակ քանակությամբ հրատարակությունների դեպքում՝ 1-ից ոչ պակաս պարտադիր օրինակ: 2016 թվականին գրադարանը համալրվել է 6168, 2017-ին` 10204 միավոր պարտադիր օրինակով:
-Ի՞նչ խնդիրներ ունեն մայրաքաղաքի ու մարզային գրադարաններն առհասարակ: Հարմարավե՞տ են արդյոք: Գրավու՞մ են ընթերցողին:
-Մշակույթի նախարարության ենթակայությամբ գործող գրադարանները հիմնականում ապահովված են համապատասխան գույքով, տեխնիկայով: Ժամանակակից տեխնիկական հնարավորությունները և լուրջ մարտահրավերներն ազդարարում են գրադարանների տեղում չդոփելու, ժամանակին համահունչ փոփոխություններ և զարգացում ապահովելու նպատակով նոր ծրագրերի և նոր գաղափարների իրագործումն ապահովող գործընթացների իրականացում: Գրադարանային ոլորտն այսօր Հայաստանում խիստ անհամաչափ է զարգանում, մի կողմից ունենք ժամանակակից թվայնացվող էլեկտրոնային գրադարանների աճ, լայն հնարավորություններով` աշխարհին ներկայացվող գրավոր ժառանգության հայատառ, ինչպես նաև Հայաստանի և հայերի մասին էլեկտրոնային շտեմարաններից օգտվելու հնարավորություն, մյուս կողմից` ոչ բարվոք պայմաններ ունեցող, օրեցօր կրճատվող քանակով` փակվող կամ լուծարվող համայնքային գրադարաններ՝ չհամալրվող, չթարմացվող գրքային հավաքածուներով: «Հանրային գրադարանների նյութատեխնիկական բազայի զարգացում» ծրագրի շրջանակում իրավաբանական անձի կարգավիճակ ունեցող 25 գրադարան վերազինվել է տեխնիկայով և մասնագիտական կահույքով: Ցավոք, համայնքային գրադարանների մեծ մասը գտնվում է մշակույթի տներին կից, չունի իրավաբանական անձի կարգավիճակ, համայնքներում վտանգված է գրադարանային գործունեությունը: Համայնքային գրադարանների պահպանության և զարգացման վերաբերյալ մշակույթի նախարարությունում բազմիցս կազմակերպվել են քննարկումներ շահագրգիռ կազմակերպությունների մասնակցությամբ, պատրաստվել է առաջարկների փաթեթ` ընդհուպ` իրավական դաշտի փոփոխություն, որոնց ընդունումը կարող է նպաստել նրանց հետագա զարգացման և արդիականացման գործին: Նախատեսվող փոփոխությունը ենթադրում է բոլոր համայնքների տարածքում գրադարանային գործունեության պարտադիր ապահովում:
-Գրադարանները երբեմն նաև մշակութային կենտրոնների դեր են ստանձնում, կարծում եք՝ սա ընթերցողին գրքին մոտեցնելու միջո՞ց է:
-Իհարկե, դա չպետք է ինքնանպատակ լինի, նոր ծառայությունների մատուցման միջոցով գրադարանը դարձնել հանրության համար առավել հետաքրքրական և ձևավորել նոր ինտելեկտուալ զբաղմունքի միջավայր, իրականացնելով տարաբնույթ կրթական ծրագրեր` թրեյնինգներ, սեմինարներ, դասախոսություններ, վարպետության դասեր և այլ հետաքրքիր և ուսանելի միջոցառումներ:
-Պահանջարկ վայելող գրքերի մշտական պակաս կա հատկապես մարզային գրադարաններում, ի՞նչ է արվում բացը լրացնելու ուղղությամբ:
-Չնայած գրադարանային գործի ոլորտում արձանագրված դրական տեղաշարժերին, ոլորտում շարունակում է հրատապ մնալ հավաքածուների համալրմանը նպատակաուղղվող ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտ ծավալների հիմնախնդիրը: Հատկացվող միջոցները դեռևս բավարար չեն ընթերցողական պահանջմունքին համապատասխան արդի գրականության տեսականու ընդլայնման և բավարար քանակությամբ միավորներ ձեռք բերելու համար: Հիմնախնդիրը հրատապ է ինչպես Երևանի, այնպես էլ մարզային գրադարաններում: Բացը լրացվում է էլեկտրոնային շտեմարանների, կայքերի, բաց կոդերով բազմաթիվ, օրեցօր ավելացող թվային գրադարանների միջոցով, որոնք հասանելի են նոր տեխնիկական միջոցներով վերազինված գրադարաններում: Հիմնախնդրի լուծմանը նպաստելու համար, տրամադրված միջոցները առավելագույն արդյունավետ օգտագործելու նպատակով, Հայաստանի ազգային գրադարանում ստեղծվել է համալրման գործընթացը համակարգող աշխատանքային խումբ:
-Գրադարաններում առկա գրքերի ո՞ր մասն է թվայնացված: Գրքերի թվայնացումը կլուծի՞ գրքի պակասի հարցը:
-Վերջին տարիներին ոլորտի կարևոր ձեռքբերումներից է 2012-ից Հայաստանի ազգային գրադարանում և Հայաստանի Հանրապետության գիտությունների ազգային ակադեմիայի հիմնարար գիտական գրադարանում սկսված գրադարանային հավաքածուների թվայնացման գործընթացը, «Հայ գիրք» և «Հայ պարբերական մամուլ» էլեկտրոնային շտեմարանների ստեղծումը: Ոչ պակաս կարևոր է նաև «Հայաստանյան համահավաք էլեկտրոնային գրացուցակի» ստեղծումը:
Թվայնացման գործընթացում կարևորվում են մի շարք առաջնահերթություններ` հնատիպ (1512-1850), վտանգված, մեկ օրինակ և առանձնակի մշակութային արժեք ունեցող գրքերի և պարբերական մամուլի թվայնացումը: Ավարտվել է 1512-1850 թթ. տպագրված գրադարանում առկա ամբողջ հնատիպ գրքի թվայնացումը: Վերջերս թվայնացման կենտրոնը համալրվեց նոր սարքավորումներով, ինչը հնարավորություն կտա մինչև 2022 թվականը ավարտելու 1851-1960 թվականներին տպագրված գրքերի թվայնացումը: Թվայնացված և «Հայ գիրք», «Հայ պարբերական մամուլ» շտեմարաններում տեղադրված է 9035 գրքի և 1419 անուն պարբերականի թվային պատճենը:
Հարցնում եք` թվայնացումը կլուծի՞ գրքի պակասի հարցը, կարծում եմ, այն միայն մասամբ կարող է նպաստել խնդրի լուծմանը, որովհետև սովորաբար մեծ պահանջարկ են ունենում ժամանակակից, նոր հրատարակված գրքերը, իսկ դրանց թվայնացումը հիմնականում «Հեղինակային իրավունքի և հարակից իրավունքների մասին» ՀՀ օրենքով կարգավորվող հարաբերություն է:
-Գրադարանից օգտվելիս ընթերցողները նախընտրում են տպագի՞ր, թե՞ էլեկտրոնային գիրքը:
-Էլեկտրոնային գիրքը գրքի զարգացման հերթական փուլերից մեկն է, դրա երևան գալը միանգամայն օրինաչափ է, և մեկը մյուսին լրացնում է: Հաճախ տպագիր օրինակ փնտրողը, չգտնելով այն գրադարանում, սկսում է փնտրել էլեկտրոնային տարբերակով և, հակառակը, մշտապես էլեկտրոնային եղանակով ընթերցանության սիրահարները կարող են դիմել տպագիր տարբերակին, միայն թե նախընտրածը գտնեն և ընթերցեն: Ի վերջո, յուրաքանչյուր ժամանակաշրջան իր պահանջն է թելադրում, ինչն էլ կանխորոշում է առաջընթացն ու զարգացումը: Ես կասեի` պահանջված են և՛ տպագիր, և՛ էլեկտրոնային գրքերը: Որոշակի վերապահումներով` ավագ սերունդը ավելի շատ նախընտրում է տպագիր տարբերակը, իսկ էլեկտրոնայինը` համեմատաբար ավելի երիտասարդ: Մեզ մոտ նոր-նոր է ձևավորվում էլեկտրոնային գրքի հետ վարվելու մշակույթը՝ հասանելիության, մատչելիության և ներբեռնելու հնարավորությունների մշակման առումով:

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ